Update: een oplettende medehobbyist wees me op het Vervoerplan 2024 op de website van GVB. Daaruit blijkt de situatie toch net weer even iets anders dan gedacht. Het artikel heb ik daarop aangepast.
Paniek! Het Parool bracht vanochtend het nieuws dat je wist dat ooit wel eens ging komen: het Amsterdamse OV moet fors gaan bezuinigen, en dat betekent snijden in het lijnennet. De meeste aandacht in het krantenartikel gaat uit naar wijzigingen in het tram- en metronet, en die zijn inderdaad niet mals. Vrijwel geen enkele lijn ontkomt aan enige vorm van wijziging in de route; twee tramlijnen (3 en 19) en één metrolijn (53) worden zelfs geheel opgeheven. Daar staat (slechts) de introductie van een nieuwe tramlijn tussen Amstelveen Stadshart en Flevopark tegenover: tram 6.
Om een beter beeld te krijgen bij wat de impact van deze wijzigingen op het tram- en metronet is, besloot ik ze weer eens in kaartvorm te gieten. Daarvoor heb ik mijn Amsterdamse tramkaart gebruikt. In plaats van het eindresultaat in die kaart weer te geven, besloot ik een wijzigingsdiagram te maken: lijnen en trajecten die verdwijnen zijn roze weergegeven; lijnen en trajecten die wijzigen cq er nieuw bij komen in blauw, en lijnen en trajecten die hetzelfde blijven in grijs. Zaken als langdurige omleidingen en verlengingen, die op mijn tramkaart wel te zien zijn, heb ik voor het overzicht weggelaten.
Het diagram laat niet alleen de ingrijpendheid van de wijzigingen zien, maar laat ook zien dat het zwaartepunt voornamelijk aan de zuid- en oostzijde van de stad ligt. Vooral ten oosten van de Oostlijn ontsnapt vrijwel geen tram- of metrolijn aan opheffing of routewijziging; slechts een deel van tram 14, metro 54 en tram 26 blijven ongewijzigd.
Ook is goed te zien dat de meeste wijzigingen neerkomen op het overnemen van een traject van de ene tramlijn door een andere: dat is het geval waar roze en blauwe lijnen parallel aan elkaar lopen. Per saldo verdwijnt er op trajecten met roze en blauwe lijnen naast elkaar dus niet zoveel. Waar roze naast grijze lijnen lopen gaan er wel minder lijnen rijden; op enkele trajecten gaan er zelfs meer lijnen rijden, zoals over de Koninginneweg (naast lijn 2 ook lijn 24) en tussen de Stadionweg en Zuid (naast lijn 5 ook lijn 6). Lijn 5 gaat daarbij voortaan doorrijden naar Westwijk; het eindpunt Amstelveen Stadshart wordt voortaan door lijn 6 bediend. De enige jaren geleden nog met veel bombarie en gevoel voor cijferesthetiek geïntroduceerde lijn 25 wordt afgewaardeerd tot spitslijn.
Maar per saldo is dit een bezuiniging, en zullen op de meeste trajecten minder lijnen gaan rijden, of verdwijnt de tram zelfs geheel uit het straatbeeld. Zo wordt lijn 3 geheel opgeheven, met als gevolg het tramloos worden van het traject De Clercqstraat – Zoutkeetsgracht. Ook in Zuid verdwijnt de tram over de Stadionweg, waarmee na het verdwijnen van lijn 16 door de De Lairessestraat in 2018 nu een tweede traject in Zuid tramloos wordt. De extra trams over de Koninginneweg zijn slechts een schrale troost.
Gaat de soep ook zo heet gegeten worden als ze wordt opgediend? Al in het Paroolartikel wordt benadrukt dat dit een concept is, en dat er dus nog wijzigingen kunnen optreden. En wie het nieuws over dreigende bezuinigingen die tot opheffingen van tramlijnen zouden kunnen leiden al wat langer volgt, weet ook wel dat er eigenlijk niets nieuws onder de zon is. Meer dan tien jaar geleden werd er al alarm geslagen dat een heuse kaalslag dreigde in het Amsterdamse tramnet, waarbij er mogelijk wel zes lijnen zouden verdwijnen.
Het kwam er niet van – in plaats daarvan richtte de stad zich op doorstroommaatregelen zoals het (omstreden) opheffen van tramhaltes om sneller van A naar B te kunnen rijden, wat weer omlopen zou moeten schelen. De opening van de Noord/Zuidlijn in 2018 was aanleiding het tramnet grondig te herzien, waarbij ook lijnen verdwenen en bepaalde trajecten minder vaak bediend werden, met name in het westen van de stad (het verdwijnen van lijn 14 hier was en is nog steeds erg omstreden).
Toen kwam corona. Het aantal OV-reizigers kelderde, en slechts met overheidssteun kon het netwerk draaiende gehouden worden. Ook sindsdien is het verschijnen van vooruitzichten waarin in het lijnennet gesneden wordt bijna iets ritueels geworden waar je de klok op gelijk kunt zetten, en ook de timing van dit nieuwsbericht past daar naadloos in. En steeds, als puntje bij paaltje kwam, sprong Den Haag toch weer bij, waarmee de ernstigste gevolgen het OV-net vooralsnog bespaard bleven.
Toch is de situatie ditmaal anders. Hoewel de coronacrisis alweer achter ons ligt, zijn de naweeën ervan nog duidelijk voelbaar. Veel reizigers van vóór de crisis zijn nooit meer teruggekeerd, waardoor er minder vraag is. Vrijwel ieder OV-bedrijf kampt met personeelstekorten en -uitval, en bij GVB is dat niet anders. En de energierekening valt ook voor OV-bedrijven sinds het begin van de Oekraïne-oorlog fors duurder uit. Dan komt er een punt waarop het lijntje zó dun wordt, dat het breekt.
Daarmee lijkt het mij dit keer wel aannemelijk dat het OV-net van Amsterdam vanaf 2024 een stuk schraler zal zijn dan nu. Of dat ook in de mate gaat zijn die in bovenstaand diagram wordt geschetst: we moeten het afwachten. Maar voor het OV breken magere jaren aan.
Spoor en Kaart 