Voor mijn fantasiestad Maysoo begon ik in 2001 met de ontwikkeling van een metronetwerk. Geïnspireerd door de Londense Tube en de New Yorkse Subway, moest het een groot, complex netwerk met een lange geschiedenis worden. Het liefst wilde ik daar ook een plattegrond bij hebben die het netwerk zou verbeelden die ‘net echt’ zou lijken, met lijnen, stations en labels. Anno 2019 kan ik zeggen dat me dat aardig is gelukt…
Deze pagina gaat over de plattegronden die ik voor dit netwerk maakte. Onderaan deze pagina vind je een aantal links naar achtergrondinformatie.
De basis
Ik begon met de eerste schetsen van het metronet in 2001. Omdat ik in die tijd nog geen gedetailleerde stadsplattegrond had, was het netwerk noodzakelijkerwijs schematisch van opzet. Naarmate ik meer details wilde toevoegen, liep ik steeds meer aan tegen het ontbreken van een goede basis. Na ongeveer een jaar besloot ik daarom opnieuw te beginnen, ditmaal met de basis: de stadsplattegrond. Toen de eerste versie daarvan eenmaal gereed was, kon ik ook vrij eenvoudig de lijnen van het metronet aan deze plattegrond toevoegen.
Die plattegrond is geografisch van opzet, en het metronet is dus ook geografisch afgebeeld. Hieronder zie je twee versies: een uit 2007, en een uit 2019. Er lijkt niet heel veel verschil tussen deze versies te zitten, maar schijn bedriegt. Hoewel de basisplattegrond weinig gewijzigd is, heb ik het netwerk in de tussentijd behoorlijk doorontwikkeld. De essentie is sinds 2002 min of meer ongewijzigd gebleven, maar het zijn vooral de details die op deze plattegrond niet zichtbaar zijn waar ik sindsdien aan heb gewerkt.
De versie uit 2007 is geheel in Paint gemaakt. Niet ideaal als je steeds dingen wilt wijzigen, want Paint werkt niet met lagen, waardoor je alles pixel voor pixel moet aanpassen. Daarom besloot ik in datzelfde jaar het metronet in Illustrator over te trekken. De basisplattegrond kopieerde ik in als achtergrond – als daar wijzigingen in werden aangebracht, dan zag je ze ook meteen in de metrokaart terug. Het bleek een succesvolle formule: tot op de dag van vandaag is dit de basiskaart van het metronet.
De basiskaart die de achtergrond vormt stamt echter al uit 2004. De computer waar ik toen op werkte, draaide nog op Windows 95 en had nog een ‘echte’ beeldbuis. Qua prestaties en resolutie hield het allemaal niet over. Tien jaar later had ik een PC die op Windows 7 (inmiddels 10) draaide en die zijn grafische kracht op een flink IPS-paneel toverde. De basiskaart voldeed qua resolutie niet meer. Overtrekken van de kaart in Illustrator lag voor de hand, en daarmee zou ik ook het metronet veel gedetailleerder kunnen intekenen.
Tot op heden laat deze nieuwe basiskaart alleen het centrumeiland zien met een beginnetje van een van de buitenwijken. Dat is voor nu echter voldoende om het meest complexe onderdeel van het metronet goed op te kunnen uitbeelden. Vergelijk de mate van detail in de kaart hieronder maar met de kaart hierboven.
Nota bene: deze kaart is een kwartslag naar rechts gedraaid, zodat het westen bovenaan komt (het leuke aan een fantasiewereld is onder andere dat je je eigen conventies kunt bepalen). In alle volgende kaarten is die conventie gehanteerd.
Diagrammen
Mijn eerste kaarten van het metronet waren noodzakelijkerwijs schematisch van opzet. Maar ik deed dat ook omdat ik graag een ‘echte’ metrokaart wilde nabootsen, en dan met name de Tube Map, waar mijn hele railhobby immers ooit mee begonnen is. Helaas is geen van deze vroege pogingen bewaard gebleven. Toen het basisnet eenmaal voldoende was uitgekristalliseerd, wilde ik ook een diagram maken. Naast de lijnen en stations, zouden daar ook de labels op moeten komen.
Ik wist dat dat wel een uitdaging zou gaan worden. Het netwerk is ingewikkeld, en om het in een diagram te gieten zou de nodige vertekening nodig zijn. En die stationslabels…dat was misschien nog wel de grootste uitdaging. Bij het ontwikkelen van de stad Maysoo zelf bedacht ik natuurlijk ook wel de namen van de belangrijkste straten, pleinen en gebouwen. De metrostations zouden die namen logischerwijs overnemen. Maar hoe verder weg van het centrum, hoe minder ontwikkeld de stad. Hier zou ik namen dus on the fly moeten bedenken.
De eerste poging tot een diagram in Illustrator stamt uit 2007. Ik gebruikte de methode die ik standaard hanteer: eerst lijnen trekken, dan stations plaatsen en tot slot de labels. Maar deze poging strandde al ergens halverwege het plaatsen van de stations. Zelfs al zou ik aan de labels zijn toegekomen, dan had ik ze waarschijnljik helemaal niet kwijt gekund, want de lijnen liggen daarvoor eigenlijk te dicht op elkaar.
Niet lang hierna besloot ik de opzet van het netwerk te herzien. Dat vormde ook de aanleiding voor een tweede diagram, waar ik in 2008 aan werkte. Hier kwam ik al een stuk verder: alle stations staan erop, en in het centrumgebied zijn alle stations ook gelabeld. Daarbuiten bleek de uitdaging van het bedenken van toepasselijke stationsnamen iets te groot. Rivieren en een legenda ontbreken evenwel niet. Ook bevat deze kaart meer informatie over de lijnen: zo kun je hier goed zien dat de meeste noord-zuidlijnen (die hier dus van links naar rechts lopen) – opnieuw door New York geïnspireerd – uit een stoptrein- en een sneltreindeel bestaan.
Sinds 2008 heb ik het netwerk op details nog vaak herzien. Zo verdween de lijnnummering die nog op de kaart hierboven staat, en vereenvoudigde ik sommige noord-zuidlijnen van sneltrein/stoptrein naar alleen stoptrein. In de buitenwijken voegde ik meer straten toe, waar ik het verloop van de metrolijnen ook op aanpaste. Veel tijd ging ook op aan het uitschrijven van de interne ontstaansgeschiedenis van het netwerk, en daaruit haalde ik weer nieuwe inzichten over hoe ik het netwerk moest vormgeven. En, net zoals het een echt netwerk betaamt, stond ook de tijd in fantasieland niet stil en werd er gewerkt aan verschillende uitbreidingen, die op de kaart hierboven nog met stippellijnen staan aangegeven (deze ideeën heb ik vrij consequent aangehouden).
Een Tube Map van de metro
Het werd langzaamaan tijd voor een nieuwe kaart. Mijn Illustratorvaardigheden hadden intussen ook niet stilgestaan, met name dankzij het werk aan de kaarten voor Amsterdam. Ik stelde mezelf begin 2017 ten doel een complete kaart te maken: het hele netwerk, inclusief alle stations van een label voorzien. En met een knipoog naar het begin van mijn hobby, besloot ik deze kaart geheel in de stijl van de Londense Tube Map te maken. Het hielp daarbij dat Transport for London het stijlhandboek voor haar eigen metrokaarten gewoon online heeft staan. De dikte van lijnen, de verhoudingen tussen lijnen en stations, zelfs de kleurcodes van alle individuele lijnen: ik heb er dankbaar gebruik van gemaakt.
Het opzetten van deze kaart besloot ik iets anders aan te pakken dan tot dan toe: niet laag voor laag (lijnen, stations, labels, legenda), maar door het netwerk op te delen in segmenten die ik eerst zou voorzien van alle te tonen informatie. Was ik daar eenmaal tevreden mee, dan ging ik door met een volgend onderdeel. Ik heb van al die stappen het tussenresultaat bewaard, en in onderstaande dia kun je zo zien hoe ik tot het eindproduct kwam. Van stap tot stap experimenteerde ik behoorlijk met hoe ik bepaalde lijntypen op de plattegrond zou weergeven. De keuze ergens halverwege om naast de metrolijnen ook de spoorlijnen van Ayranorail – zeg maar de ‘RER’ van Maysoo – weer te geven, maakte de ontwerpopgave er niet eenvoudiger op.
Maar het meeste werk ging zitten in een verborgen aspect: het verzinnen van een naam voor ieder station. Als de telling op de basisplattegrond uit 2007 klopt, ging het om bijna 700 namen – alleen voor de metro. Inclusief de stations voor de spoorlijnen kunnen het er goed tegen de 800 zijn geweest. Tussen eerste aanzet en eindresultaat zaten dan ook drie maanden, en ik had het tussen mijn normale bezigheden door waarschijnlijk niet sneller kunnen doen.
In mei 2017 was de kaart ‘af’ – maar wijzigingen in de tussentijd hebben de kaart ook alweer iets veranderd. De huidige versie ziet er op details alweer iets anders uit.
Een fantasie-fantasiekaart
Eindelijk had ik – na 16 jaar – dan toch een volledige metrokaart, waar ik vanaf het begin al van droomde. Maar hierna begon ik toch weer na te denken over een nieuwe kaart. Want de fantasiekaart naar voorbeeld van de Tube Map verbeeldt weliswaar een fantasienetwerk, maar is ontworpen in een stijl uit de ‘echte wereld’. Hoe zou zo’n metrokaart eruitzien binnen het domein van de fantasiewereld waar Maysoo deel van uitmaakt? Met andere woorden: wat als ik niet alleen het verbeelde netwerk, maar ook de stijl zelf zou bedenken?
Met die gedachte begon ik in juni 2019 met een opvolger. Bij deze kaart hanteerde ik wat andere uitgangspunten. Bij alle vorige diagrammen hanteerde ik de ‘gouden regel’ dat bochten alleen onder een hoek van (een veelvoud van) 45 graden mochten staan. De Tube Map gebruikt dat principe, en veel andere kaarten (Parijs, Berlijn, Moskou, Rotterdam, de Amsterdamse tramplattegrond van GVB) ook. Maar zou een diagram minder diagram worden als je deze regel zou ‘breken’?
Ik week hier voor verschillende Amsterdamse kaarten in het verleden ook al eens vanaf, bijvoorbeeld door hoeken van 30 graden te gebruiken. Daarmee kun je ook meer kanten op. Bij 45 graden kun je vanuit een denkbeeldig beginpunt op de plattegrond maximaal 360/45 = 8 verschillende richtingen op. Bij 30 worden dat er al 360/30 = 12. En het klinkt paradoxaal, maar meer hoekverhoudingen kunnen – mits goed toegepast – leiden tot minder hoeken, ofwel: meer rechte lijnen. En hoe minder bochten een lijn op een diagram hoeft te maken, hoe beter de lijn te volgen is. Daarnaast levert het ook esthetisch een bevredigender resultaat op.
Maar welke hoekverhoudingen zouden dan voor de metro van Maysoo het beste werken? Het hart van de stad wordt gevormd door een plein – Shaga Miraun – dat ook het middelpunt van een stervormig stratenpatroon vormt. Het raster van horizontale en verticale straten wordt doorbroken door diagonalen, die een verhouding horizontaal/verticaal van 1:1 hebben, of van 1:2 respectievelijk 2:1. Je hebt dan in totaal 16 verschillende richtingen waarin je een lijn kunt trekken. De hoekverhouding is niet helemaal gelijk – 360/16 zou incrementen van 22,5 graad opleveren, maar hier gaat het bij de verhouding 1:2 om een hoek van circa 26 graden. Op een grid in Illustrator zijn deze lijnen echter eenvoudig uit te tekenen:
Dit besloot ik als basis te nemen, niet alleen voor het centrum, maar ook voor de buitenwijken. Het resultaat is een plattegrond die in het centrum bijna geheel overeenkomt met de werkelijke geografische verhoudingen. Hoe verder naar buiten, hoe vertekender het beeld. Hier heb ik het netwerk zodanig vertekend dat bijna alle lijnen verticaal lopen. Dat maakte het inpassen van horizontale stationslabels heel eenvoudig, en resulteerde in een compacte kaart.
Ook de stationssymbolen ontwierp ik opnieuw, en op een fantasiekaart hoort natuurlijk ook een fantasieschrift. Alleen het kleurenpalet nam ik over van de Tube Map, want dat bevalt me wel. De donkere kleur van de achtergrond is de kleur van de tekst op de Tube Map…
Het ontwerpproces verliep dit keer een stuk vlotter dan bij de van de Tube Map afgeleide versie: in iets minder dan een maand kwam ik tot het huidige eindresultaat. Dat ik alle stationsnamen al had bedacht, scheelde natuurlijk al een hoop. Maar ik bespaarde me ook extra werk door de spoorlijnen eruit te laten, en me alleen op het metronet te richten.
Het resultaat is een kaart die een stuk ‘schoner’ oogt. De lijnen hebben minder bochten dan het vorige diagram, wat in belangrijke mate een verdienste is van de extra diagonalen. De belangrijkste tussenstappen staan in onderstaande diashow.
Het eindresultaat bevat ook nog een legenda, met lijnnamen, routes per lijn (feitelijk zijn het bundels) en een uitleg van de symbolen. En natuurlijk mogen het logo van de vervoermaatschappij en mijn copyright (in tekst die helaas buiten het domein van de fantasiewereld valt, maar ja) niet ontbreken.
En voor wie alles in haarscherp detail wil zien: hier is een PDF-bestand.
Handige links
Nieuwsgierig geworden naar Maysoo? Hier vind je een aantal interessante links naar pagina’s die op mijn Maysoo Wiki zijn ondergebracht.
- Maysoo: uitleg over de stad zelf
- Maysche schrift: voor wie een poging wil doen de lettertjes te lezen
- Metro van Maysoo: achtergrondinfo bij het netwerk
Spoor en Kaart 