Eind 2019 heb ik een visie op het Amsterdamse spoornet opgesteld, die deels in reactie volgde op de regionale uitwerking van de provincie Noord-Holland van het OV Toekomstbeeld 2040. Onderdeel van deze regionale uitwerking – en geïntegreerd in mijn visie – was een nieuwe spoorverbinding tussen de stations Diemen en Amsterdam Bijlmer ArenA. Dat zou de mogelijkheid bieden sprinters vanuit Breukelen ná Bijlmer ArenA voortaan via de spoorlijn tussen Diemen en Amsterdam Centraal te leiden. De spoorlijn tussen Bijlmer ArenA en Centraal via Amstel zou daarmee geheel vrijkomen voor een hoogfrequente intercity (12x per uur).
Onderdeel van mijn visie was al de ontvlechting van de intercity’s en sprinters tussen Weesp en Amsterdam: intercity’s rijden door naar Amsterdam Zuid en Schiphol; sprinters naar Amsterdam Centraal. Een soortgelijk voorstel werd vorig jaar gedaan door ProRail. Vanaf 2029 zouden de sprinters en intercity’s tussen Weesp en Amsterdam ‘ontvlochten‘ moeten worden. Voor de langere termijn wordt in het kader van het nationale Toekomstbeeld OV 2040 gekeken naar een ‘S-bahn‘ tussen Haarlem, Amsterdam Centraal en Weesp, die alleen door sprinters gebruikt zou worden. Een dergelijke ontvlechting van dit baanvak zou een hoge frequentie (tot 16x per uur) mogelijk maken.
De spoorverbinding Diemen-Bijlmer komt in deze recente voorstellen niet meer voor. Toch lijkt me dit een interessante verbinding. Het zou alle schaarse ruimte op het baanvak Bijlmer-Amstel-Centraal vrijspelen voor een hoogfrequente intercity. Bovendien zou het een directe verbinding tussen het oosten van de stad (Muiderpoort, Science Park, Diemen en Diemen Zuid) en het zuidoosten (Bijlmer ArenA, Holendrecht) opleveren. Deze verbinding vereist echter ook de nodige infrastructurele uitbreidingen. In de regionale uitwerking wordt daarbij over een bedrag van een half miljard euro gesproken, en dat is exclusief uitbreiding van de stations Muiderpoort en Bijlmer à 110 miljoen euro.
Infrastructuur
Los van de kosten en de baten, leek het me sowieso eens interessant om te kijken hoe de vereiste nieuwe infrastructuur is in te passen. Daarbij heb ik de nieuwe verbinding opgedeeld in drie gebieden:
- De spoorboog tussen de stations Diemen en Diemen Zuid;
- Uitbreiding van het baanvak Diemen Zuid – aansluiting Venserpolder naar Bijlmer ArenA;
- Ongelijkvloerse aansluiting op de middensporen (sprinter) van het baanvak Bijlmer ArenA – Breukelen.
Er ligt nu al een spoorboog vanaf Diemen Zuid naar het opstelterrein Watergraafsmeer. Deze is echter enkelsporig, en gaat met een ruime boog om station Diemen heen. Tussen deze boog en de studentenflats in is nog een ruimtereservering voor een spoorboog te ontwaren, die echter bedoeld was voor de metro. Deze reservering is mogelijk te krap, en zou erg dicht langs de bebouwing voeren. Sowieso zal voor een hoge frequentie een ongelijkvloerse aansluiting op de spoorlijn Diemen-Amsterdam Centraal nodig zijn. Daarom lijkt een ruim bemeten boog hier de beste oplossing, waarbij deze deels op/onder het braakliggend terrein in de huidige sporendriehoek komt te liggen.

De gele lijnen zijn hier de nieuwe sporen van de boog. Het spoor van Diemen naar Diemen Zuid kan op dezelfde hoogte als de bestaande spoorbaan Diemen-Weesp blijven liggen, en hoeft pas de diepte in bij het passeren van de spoorbaan Diemen Zuid-Weesp (blauw). Het spoor van Diemen Zuid naar Diemen moet ook de spoorbaan Diemen-Weesp ongelijkvloers kruisen, alsmede de rangeerverbinding van/naar de Watergraafsmeer. Dit kan door onder de spoorbaan Diemen-Weesp door te gaan, ten oosten van het viaduct van de rangeerboog over de spoorbaan Diemen-Weesp. Daardoor is er genoeg lengte om het spoor weer op dezelfde hoogte als de spoorbaan Diemen-Weesp te laten komen vóór het binnenrijden van het station Diemen. Dit station komt ten westen van de (ongelijkvloerse) kruising met de Ouddiemerlaan te liggen.
Het baanvak Diemen Zuid-Venserpolder wordt viersporig, om de intercity’s tussen Weesp en Duivendrecht te scheiden van de sprinters tussen Diemen Zuid en Bijlmer ArenA. Er is hier sprake van een lijnbedrijf, waarbij de intercity’s op een nieuw aan te leggen spoorbaan ten noorden van de bestaande komen te rijden (blauw) en de sprinters gebruik maken van het bestaande baanvak (geel). Station Diemen Zuid wordt hier dus voortaan door de sprinters Diemen-Bijlmer bediend. Eventueel kan er een tweede perron voor de intercity’s komen, zodat er een overstapmogelijkheid tussen beide lijnen blijft bestaan.

De aansluiting van de nieuwe sprintersporen op de bestaande binnensporen van het viersporige baanvak tussen Bijlmer ArenA en Breukelen zou met een nieuwe spoorboog kunnen: de ‘Venserboog’. De inpassing van deze boog zal geen sinecure zijn vanwege de kluwen aan al aanwezige spoorinfrastructuur, waaronder de Utrechtboog. Bovendien liggen er al twee spoorbogen, die echter aansluiten op de buitensporen van het baanvak Bijlmer-Breukelen. In plaats van een nieuwe Venserboog, kan een oplossing ook gezocht worden in het gebruikmaken van deze bestaande bogen in combinatie met een ongelijkvloerse kruising van sprinter- en intercitysporen tussen Bijlmer ArenA en Holendrecht. Het zoekgebied voor zo’n oplossing heb ik hieronder met geel aangegeven (links de perrons van Bijlmer ArenA; rechts die van Holendrecht).

Kijkend vanuit Holendrecht migreren de sprinters dan van de binnen- naar de buitensporen, en de intercity’s vice versa. Dat betekent dat op station Bijlmer ArenA de sprinters voortaan op de twee buitenperrons (zijperrons) gaan stoppen. De intercity’s stoppen dan op de middenperrons, waarbij ook een overstapmogelijkheid geboden kan worden tussen intercity’s van/naar Zuid en Schiphol, en intercity’s van/naar Centraal.
Treindiensten
Deze nieuwe spoorverbinding zal geheel door sprinters gebruikt worden, waarmee een directe verbinding ontstaat tussen Breukelen, Bijlmer ArenA, Diemen Zuid, Diemen en Amsterdam Centraal. Een doorkoppeling aan de S-bahn naar Haarlem en verder, samen met de sprinters uit Weesp, ligt voor de hand. Vanuit Breukelen rijden de Sprinters naar Woerden, Gouda en Rotterdam Centraal – de huidige verbinding volgend.
In de regionale uitwerking, maar ook in andere netwerkscenario’s van het Toekomstbeeld, wordt doorgaans uitgegaan van vier sprinters per uur. Dat is voor de doorgaande verbinding waarschijnlijk voldoende – nu is hier nog sprake van een halfuursdienst. Om ook binnen Amsterdam een rol van betekenis te spelen, ligt in ieder geval op de route Amsterdam Centraal-Diemen-Holendrecht een hogere frequentie voor de hand: 6 à 8 keer per uur zou hier een metro-achtige verbinding opleveren, waarmee de S-bahn binnen Amsterdam een aanvulling op het hoogfrequente metronet biedt. De tail tracks ten zuiden van Holendrecht kunnen gebruikt worden om deze extra treinen te laten keren.
Momenteel worden de besproken baanvakken ook gebruikt door goederentreinen tussen Rotterdam en de grensovergang Oldenzaal. In de toekomst moeten deze treinen via de Betuweroute en een nieuwe route door Oost-Nederland gaan rijden. Deze nieuwe route is randvoorwaardelijk voor een optimale benutting van de spoorverbinding tussen Diemen en Bijlmer ArenA, omdat er dan geen rekening meer met goederenpaden hoeft te worden gehouden.